آریتمی یک اصطلاح پزشکی است که برای توصیف ضربان قلب نامنظم به کار می رود. اگر دچار آریتمی شده اید ممکن است حس کنید که ضربان قلب شما سریع تر یا کندتر از حد طبیعی آن می زند.
البته شرایط مختلفی وجود دارد که باعث آریتمی های قلبی و ضربان غیر طبیعی قلب می شود و درمان نیز به علت آن بستگی دارد.
در ادامه این مطلب از دکتر مهناز شکروی در خصوص آریتمی های خطرناک قلبی و اهمیت آنها بیشتر توضیح می دهیم.
آریتمی قلب یا اختلال در ریتم قلب چیست؟
در قسمت بالایی قلب انسان دو دهلیز و در بخش پایینی آن دو بطن وجود دارد. در کنار این اندام‌ها، یک ضربان‌ساز طبیعی با نام گره سینوسی یا SA وجود دارد که با ایجاد سیگنال‌های الکتریکی، دستور ضربان را صادر می‌کند. در این بین، دهلیز سمت راست نیز ضربان‌های قلب را کنترل می‌کند.
با هر ضربان قلب، دهلیزها منقبض شده و خون به داخل بطن‌ها می‌ریزد. پس از ایجاد دسته‌ای از سیگنال‌های الکتریکی، شرایط برای انقباض بطن و سرازیر شدن خون اکسیژن دار به سمت ارگان‌های بدن فراهم می‌شود.
این توضیحات تازه بخشی از فعل و انفعالاتی است که با هر ضربان قلب انجام می‌شود. قلب برای کار کردن و زنده نگه داشتن بدن، به چنین ضربانی نیاز دارد. تعداد ضربان یک قلب عادی در هر دقیقه بین ۶۰ تا ۱۰۰ بار است.
اما شرایط همیشه اینگونه نرمال نیست و یک سری عوامل باعث نامنظمی ضربان قلب شده و ریتم یا ضربان قلب دچار اختلال می‌شود. علت این امر را می‌توان ناشی از استرس و تنش‌های عصبی، آسیب دیدگی قلب و ضعیف شدن آن دانست.
هر کدام از این عوامل باعث بی‌نظمی قلب شده و تعداد تپش‌های قلب را افزایش یا کاهش می‌دهند. حالتی که در بین پزشکان به آریتمی (Cardiac arrhythmia) یا ضربان نامنظم قلب معروف است و یکی از انواع نارسایی قلب محسوب می‌شود. نامنظم بودن ضربان قلب یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قلبی است که باید از آن آگاه باشید.
علائم آریتمی قلبی چیست؟
در بیشتر مواقع کژآهنگی قلب ساکت هستند و علامتی ایجاد نمی‌کنند، اما ممکن است خطر سکته مغزی یا ایست قلبی را افزایش دهند. در ایالات متحده، سالانه بیش از ۸۵۰/۰۰۰ نفر به علت آریتمی در بیمارستان بستری می‌شوند. علائم بیماری قلبی گاهی مستقیما به قلب مرتبط نبوده و به همین دلیل این نشانه‌ها جدی گرفته‌نمی‌شود.
پزشک می‌تواند با گرفتن نبض یا از طریق الکتروکاردیوگرام (ECG) ضربان قلب نامنظم را هنگام معاینه بدنی تشخیص‌دهد. علائمی که در افراد مبتلا به آریتمی دیده‌می‌شود، شامل موارد زیر است:
تپش قلب (فرد افزایش ضربان قلب یا تکان‌خوردن در قفسه سینه را احساس می‌کند. برخی افراد این احساس را تجربه می‌کنند که گویی قلب در حال دویدن یا کنده‌شدن از قفسه سینه است).
- ضربان قلب خیلی آهسته
- ضربان قلب نامنظم
- مکث بین ضربان‌های قلب
- احساس فشار و ناراحتی در قفسه سینه
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- غش
- تنگی نفس
- ضعف یا خستگی
- درد قفسه سینه
- اضطراب
- تعریق فراوان.
اگر به طور ناگهانی یا به طور مکرر هر یک از علائم بالا را تجربه‌کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید. زیرا برخی از انواع آریتمی‌ها می‌توانند کشنده باشند.
انواع آریتمی قلبی
همانطور که اشاره شد آریتمی قلبی یک اختلال در ریتم ضربان قلب است. ضربان قلب ممکن است خیلی سریع، خیلی کند یا نامنظم باشد. انواع مختلفی از آریتمی‌های قلبی وجود دارد که به چهار نوع اصلی و سه نوع فرعی تقسیم می‌شود که عبارتند از:
ضربان قلب خیلی سریع (تاکی کاردی)
با ضربان قلب خیلی سریع، ضربان قلب در حالت استراحت به بیش از 100 ضربه در دقیقه افزایش می‌یابد. گاهی اوقات قلب دیگر نمی‌تواند خون کافی را پمپاژ کند. در نتیجه اندام هایی مانند مغز، کلیه‌ها، کبد و خود ماهیچه قلب اکسیژن بسیار کمی دریافت می‌کنند. در صورت بروز این نوع آریتمی کمک پزشکی ضروری است.
ریتم بیش از حد سریع و نامنظم قلب (فیبریلاسیون)
فیبریلاسیون یک آریتمی قلبی است که در آن سلول‌های عضله قلب بسیار سریع و نامنظم منقبض می‌شوند. این اختلال می‌تواند از دهلیزها (فیبریلاسیون دهلیزی) و همچنین از بطن‌ها (فیبریلاسیون بطنی) منشاء گیرد.
فیبریلاسیون دهلیزی
فیبریلاسیون دهلیزی به دهلیزها محدود می‌شود و معمولاً خطرناک نیست. برخی افراد اصلاً متوجه این نوع آریتمی نمی‌شوند.
فیبریلاسیون بطنی
فیبریلاسیون بطنی تهدید کننده زندگی است. در این نوع آریتمی قلب دیگر خون را پمپ نمی‌کند، فشار خون کاهش می‌یابد و بافت‌ها و اندام‌های مختلف دیگر اکسیژن دریافت نمی‌کنند. در این آریتمی “ایست قلبی” وجود دارد. بیمار هوشیاری خود را از دست میدهد و باید بلافاصله احیا شود. با انجام شوک الکتریکی (دفیبریلاسیون)، قلب می‌تواند به ریتم طبیعی خود بازگردد.
ضربان قلب خیلی آهسته (برادی کاردی)
در این نوع از آریتمی قلبی ضربان قلب در حالت استراحت به کمتر از 50 ضربه در دقیقه کاهش می‌یابد. در صورت بروز این عارضه ممکن است احساس خستگی کنید یا نتوانید فعالیت‌های معمول داشته باشید . اگر ریتم قلب کاملاً وجود نداشته باشد، به این حالت آسیستول می‌گویند که بیهوشی را در پی خواهد داشت.
چه عواملی باعث بروز آریتمی می‌شوند؟
هر عاملی که باعث ایجاد اختلال در تکان‌های الکتریکی که باعث منقبض شدن قلب می‌شوند، آریتمی قلب را ایجاد می‌کند. قلب یک انسان سالم باید در هنگام استراحت در دقیقه ۶۰ تا ۱۰۰ بار بزند. هر چه یک فرد ورزشکارتر باشد و بدن سالم‌تری داشته باشد، تعداد ضربان قلبش در یک دقیقه در حالت استراحت کمتر است. برای مثال قهرمانان المپیک ضربان قلبی کمتر از ۶۰ بار در دقیقه دارند و این به آن خاطر است که قلب آنها بازده بهتری دارد.
عواملی که باعث می‌شوند قلب به طور منظم کار نکند شامل موارد زیر هستند:
- دیابت
- مصرف بیش از اندازه دارو
- نوشیدن قهوه بیش از حد
- بیماری‌های قلب
- فشار خون بالا
- پر کاری غده تیروئید
- استرس
- زخم شدن قلب، معمولا در نتیجه حمله قلبی
- مصرف دخانیات
- بعضی مکمل‌های غذایی
- بعضی درمان‌های گیاهی
- برخی داروها
- تغییر در ساختار قلب
احتمال خیلی کمی وجود دارد که یک انسان سالم برای مدت طولانی از آریتمی قلب رنج ببرد. مگر آنکه در مصرف دارویی زیاده روی کرده باشد و یا شوک الکتریکی دریافت کرده باشد.
روش‌های درمانی آریتمی قلب چیست؟
در اغلب موارد ضربان نامنظم قلب مقطعی بوده و نیازی به درمان ندارد. چون آریتمی یک قلب سالم با عملکرد طبیعی، خیلی طول نمی‌کشد و به خودی خود درمان می‌شود. مگر اینکه یک عامل خارجی همچون شوک الکتریکی یا مواد مخدر دلیل تپش نامنظم قلب باشد. یا شاید علت اختلال در ریتم قلب نارسایی‌های قلبی بوده و نیاز به درمان سریع داشته باشد.
برای رفع این تپش‌های نامنظم، باید از دارو یا دیگر شیوه‌های درمانی آریتمی همچون «تخریب سلولی» استفاده کرد. تخریب سلولی برای از بین بردن سلول‌های تولید‌کننده سیگنال‌های غیرطبیعی قلب استفاده می‌شود.
البته این تنها یکی از چندین روش درمانی موجود برای تپش نامنظم قلب است و روش‌های دیگری نیز برای درمان ضربان نامنظم قلب وجود دارد. انتخاب هر کدام از این روش‌های درمانی باید توسط پزشک و بر اساس فاکتور‌هایی همچون سبک زندگی، سوابق پزشکی، سن و دیگر شرایط ظاهری بیمار انجام شود. در ادامه این بخش به تعدادی از این شیوه‌های درمانی آریتمی اشاره خواهیم کرد.
۱. کاشت دستگاه
در این روش، دستگاهی کوچک با ویژگی‌های منحصربه‌فرد در بخشی از بدن کاشته می‌شود. انتخاب این دستگاه باید متناسب با نوع آریتمی یا بیماری فرد باشد. مثلاً برای پایدارسازی ضربان قلب بیمار مبتلا به نارسایی قلب یا آریتمی تاکی کاردی بطنی، از ICD استفاده می‌شود.
ICD وسیله‌ای بسیار کوچک است که پالس الکتریکی را به عضله قلب می‌رساند. کاشت این دستگاه باعث تنظیم ضربان‌های خطرناک و نامنظم قلب می‌شود. اما برای درمان آریتمی قلبی برادی کاردی یا بیماری‌های بلوک یا نارسایی قلب، باید از دستگاه «ضربان ساز» استفاده کرد.
این دستگاه کوچک در زیر پوست و استخوان ترقوه کاشته می‌شود. ضربان ساز متشکل از یک سری سیم‌های نازک و بادوام است که پالس‌های منظمی را به قلب می‌فرستد. CRT نیز نوع دیگری از این دستگاه‌ها است که برای بهبود و کنترل نوع خاصی از نارسایی‌های قلبی ایجاد شده در اثر انقباضات استفاده می‌شود.
۲. استفاده از رویه‌های درمانی
ابلیشن قلب و کاردیوورژن دو روش دیگر برای درمان آریتمی قلب هستند. در روش کاردیوورژن، بیمار را بیهوش کرده و یک شوک دقیق و کنترل شده به قلب او وارد می‌شود.
این شوک باعث بازنشانی مجدد فلاتر دهلیزی یا فیبریلاسیون دهلیزی شده و فرد را درمان می‌کند. اما در روش ابلیشن قلب، باید یک سری سلول‌ها را سوزانده و از بین برد. چون این سلول‌ها باعث بر هم خوردن ریتم طبیعی قلب شده‌اند.
۳. درمان آریتمی قلبی با دارو
در برخی موارد نامنظم بودن ضربان قلب را می‌توان با مصرف دارو رفع کرد. به همین خاطر اکثر متخصصین قلب قبل از انجام جراحی یا کاشت دستگاه، شانس درمان با دارو را امتحان می‌کنند. مصرف این داروها با هدف بهبود وضعیت بیمار و کنترل آن تجویز می‌شود.
البته تعیین نوع دارو و دوز آن باید بر اساس سابقه پزشکی، داروهای مصرفی شخص و شرایط بیمار انجام شود. چون شاید دارو تجویز شده با قرص‌های مصرفی بیمار سازگاری نداشته و بی‌نظمی ضربان قلب بیشتر از قبل شود.
۴. تغییر سبک زندگی
ساده‌ترین روش درمان غیر طبیعی بودن ریتم قلب، ایجاد تغییر در سبک زندگی شخصی است. مثلاً شاید با انجام دادن منظم یک سری حرکات ورزشی و کنار گذاشتن مشروبات الکلی، ضربان قلب شما دوباره منظم شود. کاهش وزن، درمان آپنه خواب و حفظ فشار خون در سطح نرمال، از دیگر راهکار‌های درمانی ساده برای آریتمی قلب است.
۵. جراحی برای درمان آریتمی قلب
جراحی قلب، جزء آخرین راهکار‌های درمانی برای آریتمی است. یعنی پزشکان فقط زمانی از این روش درمانی استفاده می‌کنند که مجبور بوده و بدن فرد به درمان‌های دیگر جواب ندهد. روش ماز (مارپیچی) و بای پاس عروق کرونر از راهکار‌های جراحی برای درمان آریتمی قلب هستند.
در روش مارپیچی با ایجاد چند برش در دهلیزها، یک الگوی بافت مارپیچی ایجاد می‌کنند. این بافت قادر به انتقال پیام‌های الکتریکی نبوده و مانع از انتقال پیام‌های سرگردان منجر به آریتمی می‌شود.
جراحی بای پس هم مخصوص بیمارانی است که در کنار غیر طبیعی بودن ریتم قلب، مبتلا به عروق کرونر شدید هستند. این جراحی به گردش جریان خون قلب کمک می‌کند.
۶. درمان آریتمی قلبی با گیاهان دارویی و طب سنتی
بیشتر مردم از عوارض مصرف داروهای شیمیایی مطلع هستند. به همین خاطر مصرف داروهای گیاهی را به خوردن قرص و شربت ترجیح می‌دهند. در طب سنتی نیز از خاصیت یک سری از گیاهان برای درمان آریتمی قلب استفاده می‌شود که در ادامه آنها را معرفی می‌کنیم.
پیش‌گیری از آریتمی قلبی
داشتن یک سبک زندگی سالم به منظور کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی الزامی است. سبک زندگی سالم شامل موارد زیر است:
داشتن رژیم غذایی سالم
فعالیت جسمانی منظم و حفظ وزن در محدوده طبیعی
پرهیز از مصرف سیگار
ترک یا محدود کردن مصرف الکل و کافئین
کاهش استرس (چرا که استرس و عصبانیت شدید باعث آریتمی قلبی می‌شود.)
مصرف محتاطانه داروهای بدون نسخه نظیر داروهای ضدسرفه و سرماخوردگی (چون بعضی از این داروها حاوی مواد محرک هستند که منجر به افزایش ضربان قلب می‌شوند.)
نتیجه گیری
برخی از بیماری‌های قلبی نسبت به باقی بیماری‌ها سر و صدای کمتری دارند. از طرفی ممکن است که برخی از آنها به شکل پرعارضه‌تر و خطرناک‌تری بروز کنند. آریتمی قلبی یکی از بیماری‌های قلبی است که بیشتر افراد آن را دست کم می‌گیرند. اما حتما باید برای درمان آن اقدامات لازم را انجام دهید تا مشکلی برای سلامت شما ایجاد نشود. آریتمی قلبی به معنی بالا و پایین شدن ضربان قلب و در واقع بی‌نظمی آن است. هنگامی که قلب شما نامنظم ضربه می‌زند، می‌تواند مشکلات جدی برای شما ایجاد کند. بنابراین برای درمان آن باید به دکتر قلب و عروق مراجعه کنید.
